Rapper en zanger Typhoon schreef het Kerstgedicht 2020 in opdracht van Trouw. Het draagt de titel ‘Voorloper van vrede’, het is een inspirerende tekst die ik graag mee neem het nieuwe jaar in! De bestorming van het Capitool staat nog op ons netvlies, mensen die woedend en overtuigd van eigen gelijk de ramen inslaan. Zijn gedicht verbeeldt een contrast, het wil ons juist in een sfeer van verbinding, contact en saamhorigheid brengen.

Wanneer het voordeel van de twijfel ontbreekt, wanneer er absolute waarheden gaan gelden, dan wordt het gevaarlijk. Automaten twijfelen niet, mensen wel. Twijfel als de kunst om vragen te durven stellen bij wat je zeker denkt te weten… zou het ook anders kunnen, is er een andere kijk mogelijk? Dat doet een kunstenaar, in dit geval een dichter. De woorden van Typhoon raken mij omdat ze ruimte en tijd scheppen in alle onrust en verwarring die je kan overvallen. Hij brengt ons in zijn verbeelding naar een open veld, daar waait alleen de wind die ons zijn geheim vertelt: ‘Het voordeel van de twijfel is de voorloper van vrede’.

Voorloper van Vrede

Hey,
Hoe gaat het met je?
Kom even op adem.
We hoeven niets om thuis te zijn.
Geen plus of min, geen stellingname

Weet je nog? Tijd.
Momenten van open handen in elkaar gegrepen
die zich alleen ballen tot een vuist om sleutels door te geven.

Hier,
van mij,
voor jou.

Wees voorzichtig, maar kom binnen.
Laat dezelfde voet, waarop je door wilt gaan,
rusten.
Kom kijken zonder te willen.

Hier zijn we dan.
Alleen nog een restje deurklink in de hand.
In een open veld.
Geen muren, scharnieren of barrières,
alleen de wind die ons zijn geheim vertelt:

“Langer kijken doet ontmoeten,
ontvankelijkheid boven rede.
Het voordeel van de twijfel
is de voorloper van vrede.” (Typhoon)

– Matty Metzlar

Zegen!

Woorden doen er toe. Dat bedoel ik zo letterlijk mogelijk. Woorden hebben altijd invloed, veranderen altijd iets aan de werkelijkheid, doen dingen. Theologisch gezegd: woorden hebben scheppende kracht. God spreekt dat er licht moet zijn, en er is licht (Genesis 1:3). Johannes pakt dit thema op in het begin van zijn evangelie; alles is ontstaan door het Woord.

God is niet de enige die spreekt, niet de enige die schept. Wij kunnen er ook wat van.

Woorden doen er toe. Daarom maakt het veel uit wat we zeggen en hoe we het zeggen. Spreken is scheppen, maar wat schep je? De gure wind van de agressieve taal op sociale media, de verloedering in het parlementaire debat, het brengt iets tot leven dat er voorheen niet was.

We hebben afgelopen week kunnen zien wat er gebeurt na vier jaar schaamteloos liegen. Je kunt daar niet zomaar je schouders over ophalen en denken ‘laat de gek begaan’. Er wordt namelijk ondertussen een parallelle werkelijkheid geschapen waar angst, woede en walging groeien en bloeien. Afgelopen week werden de giftige distels zichtbaar die al jaren geleden zijn ingezaaid.

Taal is nooit onschuldig. Toen ik vroeger als kind op het schoolplein werd uitgescholden was mijn verdediging: ‘schelden doet toch geen pijn, piskonijn’. Met andere woorden, mij raak je niet met je woorden. Maar ik wist wel beter. Schelden doet wel degelijk pijn, en daarom scheld je terug.

Psalm 12 is zich bewust van de impact van woorden. Het gaat in dit lied over tuig en schurken. Wat ze doen? Liegen en grootspraak houden. Hier tegenover staat het woord van de Heer: puur, als zilver in de smeltkroes, zevenmaal gezuiverd door de klei. Edelmetaal zandstralen, zo zuiver.

De naam Benedictus betekent de gezegende. Letterlijk betekent bene-dicere goed-spreken. Zegenen is dus goede woorden zeggen. Als je een kaartje stuurt, met goede woorden, dan zegen je. Je helpt God zo in het voltooien van Zijn schepping. Je schept namelijk iets nieuws door goede woorden te zaaien.

Als je een compliment maakt, dan zegen je.
Als je hoopvolle woorden spreekt, dan zegen je.
Als je onrecht benoemt dan zegen je.
Als je lieve woorden fluistert, dan zegen je.
Als je voor je naasten en de wereld bidt, dan zegen je.
Goede woorden zeggen is het tegengif dat het vergif van kwade woorden tenietdoet.

Wanneer we ons machteloos voelen, dan kun je altijd nog gaan zegenen.

Spreken is een oerkracht waar we voorzichtig mee moeten zijn. Het is zaad dat vroeg of laat op komt. Lastig voor mensen die werken in de kerk en dan ook nog eens een protestantse kerk. Want o, wat praten we graag en wat is het woord ons dierbaar. Maar het spreekwoord zegt niet voor niets: spreken is zilver, zwijgen is goud. Zwijgen is goud, dat klinkt goed in Groningen.

– Arjen Zijderveld

Eerlijk gezegd ben ik altijd blij als kerst weer voorbij is. Geen ingewikkelde kerstdiners meer met vreemde soorten vlees en vergeten groenten. Geen zoete kerstfilms meer op Netflix met vrijgezellen die met kerst eindelijk een vriendje of vriendinnetje vinden. Een einde aan de kerstliedjes op Sky Radio. Niet meer Driving home for Christmas, Last Christmas of All I want for Christmas is you.

Toen ik op de lagere school zat, had je het liedje ‘Eeuwige kerst’ van Anny Schilder van BZN met Kinderen voor Kinderen, geschreven door Henk Temming van de band Het Goede Doel. In dit nummer bestaan er minstens zes kerstdagen en wordt gezongen: “Kon het maar eeuwig kerstmis zijn…” “Op eerste kerstdag zijn alle mensen vrienden, op tweede kerstdag zijn grote mensen klein, op derde kerstdag gaan alle deuren open. Kon het maar altijd Kerstmis zijn…”. Bedoeld wordt dat er dan altijd vrede is maar in mijn hoofd was het het ergste wat je kunt bedenken: elke dag kerst. Elke dag opgeprikt in je zondagse kleren in een kringetje met familie in de kamer, eindeloze dagen binnen met Monopoly en Risk, ruzie met de broers, huizen en hotels van Monopoly en legers van Risk vlogen door de lucht.

Op het werk is de week voor kerst altijd de drukste week van het jaar. Er is een berg stukken waar het bestuur nog een besluit over moet nemen en deze besluiten moeten ook allemaal nog voor het eind van het jaar met de buitenwereld gedeeld worden. Alsof op eerste kerstdag de wereld ophoudt te bestaan…

Ik denk dat kerst vaak tegenvalt omdat er zo’n grote druk op wordt gelegd dat het gezellig is. Het perfecte kerstdiner moet gemaakt worden met een recept en ingrediënten die we niet kennen, mooie kleren aan die niet vies mogen worden en er mag geen onvertogen woord vallen tijdens het kerstdiner. (Wat voortdurend op de loer ligt in de kerststress.)

Dit jaar hadden we een vrij rustige kerst. Eerste kerstdag mijn schoonzus en zwager, tweede kerstdag met z’n tweeën thuis, de dag na kerst naar mijn ouders. De restjes van het kerstdiner moeten nog opgegeten worden en dan kan alles weer normaal worden. Wat mij betreft kan dan de vrede losbarsten.

De kerstliedjes van Sky Radio mogen weer in de kast. Die ruil ik voor het nummer Turn turn turn van The Byrds, in de uitvoering van Ilse de Lange. “To everything, turn, turn, turn, there is a season, turn, turn, turn…” De tekst is gebaseerd op de tekst uit Prediker ‘Alles heeft zijn tijd’. “Voor alles wat er gebeurt is er een uur, een tijd voor alles wat er is onder de hemel.”

Nadat de restjes van het kerstdiner op zijn, verlang ik naar een gewoon bord boerenkool. De kerstboom laat ik nog even staan tot de volgende feestdag.

– Tim Smid

“De straat is echt vet mooi mama!” Ik woon hier al bijna 19 jaar graag maar vet mooi heb ik het nou ook nog nooit gevonden. Dus toen dochter dit ergens begin van deze maand zei, moest ik even naar buiten kijken en het WAS mooi. Aan het eind van de straat waren de huizen met lichtsnoeren aan elkaar verbonden. ’s Avonds toen ik mijn avondrondje met de hond liep merkte ik dat ik glimlachte. Het was heel mooi.

Twee dagen later ging de deurbel. Mijn overbuurmeisje: “We hebben dus lampjes gekocht, doen jullie mee?” Ik wist niet hoe snel ik ja moest zeggen. Alles uit mijn handen laten vallen en eindeloos pielen met een klosje touw uit het zolderraam (dat iedere keer precies op het afdakje boven de deur viel). Maar ze hangen. Vrolijk gekleurde lampjes van ons zolderraampje naar dat van onze overburen. We waren de enige niet in de wijk die geïnspireerd was. De hele wijk hangt vol ondertussen en er komen regelmatig mensen door de straat wandelen om lichtjes te kijken. Zo lief, die verwonderde kinderstemmen buiten.

Ik voel me de laatste weken een beetje of ik met een soort permanent Fisherman’s Friend-gevoel door het leven ga. Alles is rauw en komt harder binnen, juist ook de eigenlijk een beetje sentimentele dingen. Vorige week liep ik met de hond en was ons snoer uit. Ik was echt verdrietig en toen ik de vorige dag mijn buurvrouw sprak zei ik dat: “Het is misschien een beetje gek want het is maar een stom, simpel snoer.” Mijn buurvrouw: “Ik ben blij dat je het zegt want ik kwam gisteren de hoek omrijden en ik zag onze lichtjes en ik moest een beetje huilen.”

En toen dacht ik dat is ook wat er zo mooi aan is. We zijn hier geen wedstrijdje aan het doen wie het mooiste huis heeft, we maken een verbinding van licht tussen onze huizen. Het is net zo’n sentimentele koffiereclame in het echt. En het snoer mag dan een simpel stukje plastic zijn, je verbonden voelen in licht is niet te betalen. Zeker niet in deze tijd.

– Marieke Laauwen

In de afgelopen jaren heb ik kleine kerststallen verzameld, afkomstig uit verschillende culturen. De kerststal is enorm populair en ik ben ook een groot liefhebber van al die kleurrijke uitbeeldingen van het kerstgebeuren, het is voor mij zoiets als miniatuur theater. Nu ik ook dit jaar mijn verzameling weer tevoorschijn heb gehaald, valt mijn oog speciaal op de kleinste kerststal uit Peru. Dat komt, denk ik, door de coronamaatregelen die ons dagelijks leven zo hebben teruggebracht naar eigen huis, tuin en keuken. Deze kerststal past in mijn jaszak. Het is een luciferdoosje, waarin de hele familie past, Jozef en Maria, samen met hun kind, een schaapje en een ezel.

Hoe is het eigenlijk begonnen met de kerststal? Franciscus van Assisi geldt als ‘de uitvinder’ van de kerststal. Hij wilde tijdens een kerstviering de ongeletterde gelovigen zelf laten ervaren en meemaken hoe de geboorte van Jezus in Bethlehem heeft plaatsgevonden. Hij deed dat buiten het kerkgebouw. Op Kerstavond 1223 laat hij in een grot bij Greccio een lege kribbe met stro plaatsen en daarbij een levende ezel en os. Zo beeldt hij de armoedige omstandigheden uit waarin ‘il Bambino di Betlemme’ ter wereld is gekomen. Gelovigen uit de omgeving komen ‘s nachts naar deze levende kerststal om het mysterie van de menswording te vieren. Ik denk dat wij anno 2020 niet beseffen hoe revolutionair en gewaagd deze actie was van Franciscus. Hij beeldt Jezus uit als een heel gewoon kindje liggend tussen echte dieren in een naar mest en stro ruikende armoedige stal. Dat was in zijn tijd ongehoord. Afbeeldingen in kerken lieten Christus zien als rechter, koning en triomfator, wel in een menselijke gestalte maar altijd iconisch en verwijzend naar zijn goddelijke natuur. Een ‘arme koning’ op stro tussen dampende dierenlijven, dat had nog niemand gedurfd. Op deze manier, door een levende enscenering in een grot of in een stal, kregen mensen deel aan dat mysterie van geboorte en menswording.

De middeleeuwse minderbroeders wisten het al: “Christus kan duizend keer geboren zijn in Bethlehem maar alles is tevergeefs als hij niet óók geboren wordt in mij.” (Silesius)

– Matty Metzlar

Geloof ziet het best in het donker

Het was een klein bericht, ergens op pagina 11 van de krant van vanmorgen. ‘Kiesmannen VS roepen Biden uit tot president.’ De eerste 10 pagina’s vulden zich met de analyse van de toespraak van premier Rutte en de gevolgen van de lockdown. Ik heb geloof ik al eerder geschreven hoe het nieuws alles voor je gevoel uit het lood kan trekken. Maar daar gaat ’t nu niet over.

Ik wil het hebben over Biden. Of scherper gezegd: over de spiegel van Biden. Daar staat: ‘Geloof ziet het best in het donker’. Het betreft een citaat van de Deense filosoof Søren Kierkegaard. Het doet me denken aan een vraag die mij geregeld bekruipt als theoloog in het rijke westen: ‘Komt het christendom wel echt tot z’n recht in tijden van rijkdom, vrede en voorspoed, of gaat het geloof pas echt shinen op het moment dat het donker is?’

Als geloof het best ziet in het donker, dan is advent bij uitstek de tijd om te geloven. Geloof heeft in deze dagen niet de vorm van het bezit maar van uitzien, verwachten en verlangen. We moeten elkaar, de kerkgang en het proeven en smaken van de goedheid van God in het avondmaal missen. Wat houden we over? Kierkegaard zegt: geloof.

Moeten we dan verlangen naar donkere tijden, rampspoed of onheil? Dat lijkt me weer te veel van het goede. Het laat vooral zien dat geloof iets te bieden heeft dat waardevoller wordt wanneer er meer druk op het leven komt. Wanneer we er met ons denken niet meer uit komen.

Een ander woord voor geloof is vertrouwen. Wanneer het donker is, wordt vertrouwen belangrijker, juist omdat je niet veel ziet. Een zeeman vertrouwt in het donker op z’n radar, een automobilist op z’n navigatie. Waar vertrouwen wij op in deze coronatijd? Wetenschappers? Journalisten? De regering? De meningenfabriek op sociale media? Door corona worden we gedwongen te geloven, dat wil zeggen: uit te spreken waar we ons vertrouwen in willen leggen.

Geloven is vertrouwen op God. Vertrouwen op God is nee zeggen tegen cynisme. Nee zeggen tegen cynisme is licht in het donker, omdat cynisme alle lichten dooft. Daarom mogen we christelijk gesproken nooit zeggen: ze zoeken het allemaal maar uit, het zal mijn tijd wel duren.

– Arjen Zijderveld

Overal om me heen hoor ik dat mensen kijken naar de serie ‘The Crown’ over het Britse koningshuis. TV-kijkers genieten van de intriges aan het Engelse hof: de strenge, plichtsgetrouwe koningin Elizabeth, haar botte, schuinsmarcherende echtgenoot prins Philip en de ongelukkige prins Charles, die al jaren op de troon zit te wachten. Inmiddels kent de serie haar vierde seizoen, waarin volop wordt ingegaan op het ongelukkige huwelijk van Charles en Diana. Ook de regeringsperiode van premier Margaret Thatcher, ‘The Iron Lady’, komt uitgebreid aan bod.

In coronatijd, waarin we niet naar het café, het theater of een concert kunnen, hebben we behoefte aan reuring. Eens wat anders dan alarmerende grafieken van stijgende aantallen besmettingen, vastlopende Brexitonderhandelingen en schrijnende slachtofferverhalen van de Belastingdienst. We smullen van de pracht en praal aan het Engelse hof, de kleurrijke personages en het goede acteerwerk. In het vierde seizoen zijn maar tien afleveringen, dus je moet zuinig zijn met kijken. Afgelopen zondag hebben we de laatste aflevering gezien en moeten we weer tot eind 2022 wachten tot de nieuwe serie verschijnt.

Eigenlijk is The Crown een duurdere uitvoering van een soapserie, met slechtlopende huwelijken, overspel, jaloezie en af en toe een vleugje romantiek. Velen van ons dromen van een leven als prinses met mooie jurken en ontmoetingen met ’the rich and the famous’. (Of we zouden getrouwd willen zijn met zo’n prinses.) Maar de prinses heeft een strenge stiefmoeder en de rest van de familie werkt ook niet echt mee. Het huwelijk blijkt geen sprookje te zijn. De prinses leeft niet lang en gelukkig maar komt tragisch aan haar einde.

De Engelse koninklijke familie schijnt niet blij te zijn met de serie. Nadat het leven van de leden van het koninklijk huis na de dood van Diana weer in wat rustiger vaarwater was gekomen en Camilla was geaccepteerd als de nieuwe vrouw van prins Charles, wordt het verleden weer opgerakeld en krijgen we nog eens uitgebreid te zien hoe slecht Charles zijn eerste vrouw behandelde. De koninklijke familie wilde dat Netflix voor het begin van de serie een tekst plaatste, waarin wordt aangegeven dat het om fictie gaat. Netflix vond dit niet nodig.

In de serie geeft koningin Elizabeth steeds aan dat het niet om haar persoon gaat maar om de voorbeeldfunctie die ze heeft. Die voorbeeldfunctie geldt voor de hele familie. De hele bevolking leeft mee als er een kind wordt geboren, als er wordt getrouwd maar smult ook als er zich schandalen voordoen. We identificeren ons met de leden van het koninklijk huis: we leven mee met de prins die al meer dan vijftig jaar wacht tot het zijn beurt is, hebben medelijden met de prinses met haar ongelukkige huwelijk en genieten van de prinses (Margaret) die buiten de lijntjes kleurt.

Naast het meeleven met lief en leed in een koninklijke familie genieten we er ook van als een hooggeplaatste persoon ten val komt. We gniffelen als de autoritaire Margaret Thatcher na elf jaar regeren eindelijk ten val komt of lachen in ons vuistje wanneer Donald Trump de verkiezingen verliest of de partij van Thierry Baudet ineenstort. Dat geeft reuring in een tijd waar verder weinig gebeurt. Binnenkort mag ik zelf de keizer zonder kleren spelen. Eigenlijk was ik liever een knappe prins op het witte paard geweest. Gelukkig mag ik van de regisseur wel mijn kleren aanhouden…

– Tim Smid

Door de lockdown is mijn leven schraal geworden. Niet even bij collega’s langs, geen bezoek aan vrienden en familie, niet naar de bioscoop, niet uit eten, niet naar het café. Mijn leven is gereduceerd tot bidden en werken. Mijn enige uitje is op zondag naar de kerk en dat is ook verschraald: je mag niet zingen, er is geen collecte* en geen praatje bij de koffie. Na de dienst verlaten de kerkgangers in stilte snel de kerk.

‘De dingen zingen hoor ik zo graag’, deze zin zit al een week in mijn hoofd. Cabaretier Patrick Nederkoorn was te gast bij het programma De Verwondering met Annemiek Schrijver. Gasten mogen altijd een tekst meenemen die hen inspireert. De cabaretier koos voor een tekst van Rainer Maria Rilke.

“Ik ben zo bang voor het woord van de mensen. Zij spreken alles zo duidelijk uit. En dit heet hond en dat heet huis, en hier is het begin en het einde is daar.
Mij beangstigt ook hun denken, hun spel met de spot. Zij weten alles, wat wordt en was; geen berg is nog een wonder voor hen: hun tuin en goed grenst direct aan God.
Ik wil altijd waarschuwen en afweren: Blijf weg. De dingen zingen hoor ik zo graag. Raken jullie ze aan: zij zijn star en stom.”

Nederkoorn studeerde politicologie en theologie en was een tijdlang gemeenteraadslid. Nadat hij een aantal jaren actief was geweest in de politiek, merkte hij dat hij vooral bezig was met partijdiscipline en zich niet meer afvroeg wat hijzelf belangrijk vond. Vervolgens besloot hij de politiek vaarwel te zeggen en theater te gaan maken. Hierdoor kon hij de werkelijkheid op een andere manier benaderen.

Op zondagochtend, voor mijn wekelijkse uitje naar de kerk, kijk ik graag op YouTube naar oude afleveringen van Uit Liefde voor Muziek, de Belgische variant van De Beste Zangers. Artiesten zitten bij elkaar, zingen elkaars nummers en steken die in een ander jasje. Vooral de uitvoeringen van K’s Choice, Sharon den Adel van de metalband Within Temptation en Jasper Steverlinck vond ik erg mooi. K’s Choice maakte een rustige uitvoering van een metalnummer van Within Temptation, omgekeerd maakte Sharon den Adel een stevige variant van een nummer van K’s Choice en Jasper Steverlinck toverde een simpel discoliedje om in een gevoelige ballad.

Het mooie van het programma vind ik dat je door de nieuwe uitvoeringen van de nummers anders naar de muziek gaat luisteren. Geregeld worden de originele artiesten ontroerd door de uitvoering van hun collega-artiest of verrassen ze zichzelf. Helmut Lotti zingt opeens een hardrocknummer of Ilse de Lange zingt voor de verandering in het Nederlands. (‘Het regent in mijn hart’ met lange Twentse eee’s.) Soms gaan ze ook een verrassende samenwerking aan, zoals Sharon den Adel en Jasper Steverlinck.

Muziek geeft een andere dimensie aan de werkelijkheid. Geen hond en huis, begin en einde maar nieuwe richtingen. In de kerk mag ik niet meezingen maar alleen in de auto zing ik uit volle borst.

– Tim Smid

► Kijk en luister hier naar ‘My day will come’, uitgevoerd door Jasper Steverlinck.

* Redactionele noot: er is wel degelijk een collecte, wordt na afloop van de dienst coronaproof ingezameld en je kunt ook per bankoverschrijving hieraan bijdragen.

Ik vond een appje van Tim en een mailtje van Evert Jan toen ik net mijn telefoon eens bekeek. Ik was jullie vergeten. Niet omdat het niet in mijn agenda stond, maar omdat mijn coronawereldje zo klein is, nog steeds, dat ik mijn agenda eigenlijk maar zelden nodig heb. Ik weet dat het vandaag vrijdag is omdat ik net in het kanaal lag voor een baantje zwemmen, maar verder staat er niet veel druk op mijn dag. Er gebeurt van alles, maar dingen gebeuren als ze gebeuren. De oorzaken zijn lastig: corona is uiteraard de oorzaak dat mijn man iedere dag op zijn hometrainer naar zijn werk fietst en vervolgens op de studeerkamer ruimteonderzoek poogt te verrichten. De zoon is best druk in het eerste jaar van zijn studie maar zijn pogingen er iets van te maken vinden plaats op zijn nieuwe kamer in Wageningen. Mijn dochter is het niet meer gelukt om na de schoolsluiting terug op school te beginnen en in haar wereld is het huis uit een opgaaf geworden.

Ik zag het graag allemaal anders, maar er zit ook schoonheid in iedere dag wakker worden en er gewoon zijn. In alle kleinheid genieten van de dingen die wel goed zijn. Zwemmen, het rondje met de hond, bellen met vrienden, dagelijks de zon vangen in een foto, naar de kerk gaan terwijl je de wc poetst – ik mis de Martini maar ik kan een preek dus nog beter volgen als ik tegelijk de badkamer sop! Had ik zonder corona nooit uitgevonden.

Uiteraard staan er afspraken in mijn agenda en heb ik verplichtingen die gewoonweg moeten. Die dochter verdient een veel grotere wereld dan ze nu kan hebben, dus zorgafspraken zijn er genoeg. Maar ondertussen is er ook eindelijk tijd om alle boeken die na onze verbouwing in dozen op zolder stonden een nieuw huis te geven. En om, terwijl ik dat doe, een blik te werpen in dozen met eigen oud werk. In volkomen recalcitrantie tegen de toestand van de wereld en mijn gezin in, heb ik nog nooit zó lekker in mijn vel gezeten als ik nu doe en dat maakt het bekijken van vroegere prestaties een onverwacht genoegen. Ik heb mooie dingen geschreven in mijn leven en ik ga nog heel veel mooie dingen doen en dit jaar dobber ik in de gracht, bak koekjes met de dochter, schrijf en bel met vrienden en als Tim én Evert Jan hard genoeg schreeuwen, krijgt u een stukje van mij. Corona mag morgen over zijn maar het bracht me niet alleen maar narigheid! Vandaag scheen de zon weer prachtig!

– Marieke Laauwen