Stel je eens voor, hoe zou de wereld eruit zien zonder haat, zonder vijandschap, zonder rivaliteit? Daarbij gaat het niet alleen om oorlogssituaties, maar ook om hoe mensen als jij en ik met elkaar omgaan, in het dagelijks leven, of in het verkeer op straat. Of wat te denken van de fanatieke aanhang van in competitieverband tegen elkaar uitkomende sportclubs? Als thema voor de viering van aanstaande zondag, 5 mei 2024, is gekozen voor “Ik wil niet haten”. Eén van de bekendste uitspraken van Jezus, en toch vaak zo moeilijk om daar in de praktijk invulling aan te geven, is: “Heb uw vijanden lief”. In de periode, begin mei, waarin we uitgebreid stilstaan bij de herdenking van oorlogsslachtoffers én onze vrijheid vieren, laten we ons verder inspireren door teksten uit het dagboek van Etty Hillesum.
We zijn zondag 5 mei te gast bij de gemeenschap van de Pepergasthuiskerk in een gezamenlijke viering van Peper en Martinidiensten. Aanvang om 10:30 uur. Er is dus geen dienst in de Martinikerk om 11:30 uur!
► En voor wie er niet fysiek bij kan zijn: de viering wordt zondagochtend vanaf 10:30 uur live gestreamd via het Kerkdienst-gemist kanaal van de Pepergasthuiskerk, en ook na afloop kun je de dienst daar terugkijken.
Op de afbeelding staat een gedenkteken met de titel “Het verstoorde leven” van kunstenaar Arno Kramer. Je ziet een schuin oplopende geometrische figuur met een diepe kloof in de vorm van een bliksemschicht die de betonnen sculptuur in tweeën splijt. De gebroken steen verbeeldt het verstoorde leven van de Joodse slachtoffers van de holocaust. Het kunstwerk staat op de oever van de IJssel in Deventer, de stad waar de joodse studente Etty Hillesum is opgegroeid. Het monument is ook naar haar vernoemd, zij schreef in de Tweede Wereldoorlog dagboeknotities die bewaard zijn gebleven en in 1981 gepubliceerd onder de titel “Het verstoorde leven”. De kunstenaar heeft een citaat van haar gebeiteld in de steen: ‘Men zou een pleister op vele wonden willen zijn’.
Monument “Het verstoorde leven” van kunstenaar en dichter Arno Kramer, geplaatst in Deventer, waar Etty Hillesum van haar 10e tot haar 18e woonde.
Etty Hillesum begint met schrijven als ze 27 jaar oud is, maart 1941, ze studeert in Amsterdam. Het net sluit zich steeds nauwer rond de Joodse bevolking, razzia’s en deportaties zijn aan de orde van de dag. Etty is er geestelijk slecht aan toe, is somber en worstelt met gevoelens van minderwaardigheid en gebrek aan zelfvertrouwen, met levensangst. Zij zoekt hulp en vindt die in de persoon van Julius Spier, hij wordt haar geestelijk begeleider en geliefde. Hij adviseert haar om te gaan schrijven. Onder de hoogspanning van de oorlog, met de dood voor ogen, maakt zij een opmerkelijke ontwikkeling en geestelijke bloei door. Er groeit in haar een krachtig geloof, een vertrouwen dat zij weet te bewaren ook in die barre oorlogstijd. Haar dagboek breekt af in 1943, na een verblijf in kamp Westerbork wordt zij samen met haar familie gedeporteerd naar Auschwitz en sterft in november.
Vandaag gedenken wij alle slachtoffers van die oorlog, en beseffen we weer hoe kostbaar het leven in vrede en vrijheid is. En we beseffen ook dat gedenken verder reikt dan herinneren en benoemen wat er is gebeurd, zeggen ‘dit nooit meer’ en ‘opdat wij niet vergeten’. Gedenken vraagt ook om alertheid en verandering en verzet. In onze samenleving steekt steeds weer antisemitisme de kop op en is discriminatie op grond van kleur, geloof, seksuele voorkeur en sekse, bepaald niet verdwenen. De dichteres Ankie Peypers verwoordt het indringend in ‘De vrijheid kwam in het voorjaar’.
De vrijheid kwam in het voorjaar de vrijheid komt in het voorjaar kijk maar we vieren haar
ze kwam kapot en in tranen ze had oorlog onder de leden je kon niet geloven dat komt ze te boven haar lauwerkrans was voor doden
maar ze vroeg ons haar door te geven ik lig in jullie handen, zei ze wees niet stil, zoals ik niet stil was denk niet dat het onmogelijk is denk dat het onmogelijk is, maar doe het
neem me mee naar waar ik niet ben neem me mee, zegt ze laat me leven
In de dienst van zondag 3 mei lezen we een gedeelte uit het dagboek van Etty Hillesum, zoals opgenomen in het boek “Het verstoorde leven”. De tekst is opgenomen in de liturgie voor 3 mei, maar op verzoek van Matty Metzlar stellen we de tekst ook hieronder beschikbaar. Meer informatie over de dienst van 3 mei vind je hier.
Monument “Het verstoorde leven” van kunstenaar en dichter Arno Kramer, geplaatst in Deventer, waar Etty Hillesum van haar 10e tot haar 18e woonde. In de steen gebeiteld is een citaat van Etty Hillesum: “Men zou een pleister op vele wonden willen zijn”.
12 juli 1942 Zondagochtendgebed. Het zijn bange tijden, mijn God. Vannacht was het voor het eerst, dat ik met brandende ogen slapeloos in het donker lag en er vele beelden van menselijk lijden langs me trokken. Ik zal je één ding beloven, God, een kleinigheidje maar: ik zal mijn zorgen om de toekomst niet als evenzovele zware gewichten aan de dag van heden hangen, maar dat kost een zekere oefening. Iedere dag heeft nu aan zichzelf genoeg. Ik zal je helpen God, dat je het niet in mij begeeft, maar ik kan van te voren nergens voor in staan. Maar dit ene wordt me steeds duidelijker: dat jij ons niet kunt helpen, maar dat wij jou moeten helpen en door dat laatste helpen wij onszelf. En dit is het enige, wat we in deze tijd kunnen redden en ook het enige, waar het op aankomt: een stukje van jou in onszelf, God. En misschien kunnen we er ook aan meewerken jou op te graven in de geteisterde harten van anderen. Ja mijn God, aan de omstandigheden schijn jij niet al te veel te kunnen doen, ze horen nu eenmaal bij dit leven. Ik roep je er ook niet voor ter verantwoording, jij mag daar later ons voor ter verantwoording roepen… De jasmijn achter mijn huis is nu helemaal verwoest door regens en stormen der laatste dagen, haar witte bloesems drijven verstrooid in de modderige zwarte plassen op het lage dak der garage. Maar ergens in mij bloeit de jasmijn ongestoord verder, net zo uitbundig en teder, als ze altijd gebloeid heeft. En ze verspreidt haar geuren rond de woning, waar jij huist, mijn God. Je ziet, ik zorg goed voor je. Ik breng je niet alleen mijn tranen en bange vermoedens, ik breng je op deze stormachtige, grauwe zondagochtend zelfs geurende jasmijn…
– citaat uit “Het verstoorde leven”, Etty Hillesum
Nog altijd hebben we te maken met de corona-beperkingen, en daarom kunnen we nog altijd niet op zondagochtend naar de Martinikerk om elkaar te ontmoeten en samen te vieren. De afgelopen anderhalve maand, met name voor de geplande Martinidiensten rond Pasen, hebben we vormgegeven door de meditaties van de verschillende gastvoorgangers online te publiceren. Deze zijn nog altijd na te lezen op deze site (volg de tag ‘meditatie‘), je kunt er nog altijd inspiratie uit putten.
Etty Hillesum (1914-1943)
Voor zondag 3 mei hebben we met een beperkt aantal mensen een viering voorbereid, die (live of achteraf) te beluisteren zal zijn via www.kerkomroep.nl. In de dagen rondom 4 en 5 mei staan we uitgebreid stil bij de periode waarin we als samenleving ook in extreme onvrijheid moesten leven: de Tweede Wereldoorlog, waarvan het einde nu 75 jaar achter ons ligt. De viering op 3 mei draagt daarom ook het thema ’75 jaar gedenken en bevrijding’. Gelezen wordt uit het oorlogsdagboek ‘Het verstoorde leven’ van Etty Hillesum, en daarnaast uit de Bijbel: Psalm 56. Voorganger is Matty Metzlar. Het orgel wordt bespeeld door Eeuwe Zijlstra en de piano door Jan de Roos. Er wordt gezongen door drie koorleden van het Koor van het GSp.
Bloeiende jasmijn (foto: Javier Martin, Wikipedia)
Collecte: Wie wil bijdragen aan de collecte, kan een bedrag overmaken op rekeningnummer NL27 RABO 0136784798 t.n.v. Stichting GSp, onder vermelding van “instandhouding Martinidiensten“. Of op hetzelfde rekeningnummer, onder vermelding van “diaconale collecte: Voedselbank Groningen” (we steunen met name het initiatief van de voedselbank om i.s.m. restaurant Het Feithhuis gratis verse maaltijden aan voedselbank-cliënten te verstrekken). Wil je aan beide collectes bijdragen, doe dat dan bij voorkeur met twee aparte overboekingen, elk met de juiste betalingsomschrijving. Bedankt voor je gift! Meer over giften en fiscale aftrekbaarheid, zie de giftenpagina.
► Terugluisteren op kerkomroep.nl: selecteer Groningen, Martinikerk, dienst van zondag 3 mei 2020, 12:01 uur.
